Ιερά Μονή Αγιος Παντελεήμονος

Ίδρυση: Αρχές 11ου αιώνα
Ιδρυτής: Αγνωστος εκ της Θεσσαλονίκης
Εορτάζει: 27 Ιουλίου
Bιβλιοθήκη: 1300 Ελληνικά χειρόγραφα και 600 Σλαβικά
Συλλογή: Το τέμπλο και οι τοιχογραφίες Ρωσικής τέχνης του 19ου.

Η Μονή του Αγ. Παντελεήμονος είναι χτισμένη στο εγγύτερο προς τις Καρυές σημείο της ΝΔ ακτής. Σαν αρχιτεκτονική, είναι το πιο διαφορετικό απ' όλα τα Μοναστήρια: μια πλειάδα από μεγάλα πολυώροφα κτίρια, διάσπαρτα γύρω από τον στενότερο αρχικό περίβολο, δείχνουν να αθετούν την τυπική περίκεντρη διάταξη των Μονών. Πρόκειται για οικοδομήματα του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ου με νεωτερική για το Αγ. Όρος δομική αντίληψη και μορφή. Το πιο χαρακτηριστικό όμως και δηλωτικό της εθνότητας των μοναχών που την κατοικούν είναι οι από μακριά ορατές βολβοειδείς απολήξεις των τρούλων.

Η Μονή ως καθίδρυμα του Αγ. Παντελεήμονος μεταφέρθηκε στη θέση αυτή κατά τον 18ο αιώνα. Ρώσοι πρωτοεμφανίζονται στο Αγ. Όρος τον 11ο αιώνα. Σε έγγραφο του 1016 αναφέρεται "μονή του Ρως". Ωστόσο, η ιστορία της Μονής ιχνηλατείται σαφώς από το 1169, όταν στη Μονή του Ξυλουργού, που τότε για πρώτη φορά ονομάζεται "Μονή των Ρουσών", παραχωρείται για να μην αφανισθεί, η Μονή Θεσσαλονικέως ή Αγίου Παντελεήμονος, όπου το σημερινό "Παλαιομονάστηρο". Μετά την παραχώρηση αυτή επικρατεί σιγά - σιγά ως ονομασία της "Θεσσαλονικέως": "των Ρούσων" ή "των Ρουσών'. Για ένα ολόκληρο αιώνα μετά την επάνδρωση αυτή, δεν σώθηκε κανένα έγγραφο από τα αρχεία της. Καθώς φαίνεται, είχαν καεί, κατά πάσα πιθανότητα από τους Καταλανούς - μαζί με το Μοναστήρι.

Κατά τον 14ο αιώνα είναι ιδιαίτερα αισθητή στη Μονή η παρουσία των Σέρβων, οπότε βλέπουμε να δέχεται τις ευεργεσίες του Σέρβου βασιλέως Στεφάνου Ντουσάν, αλλά και των Βυζαντινών Ιωάννη Ε' και Μανουήλ Β'. Επίσης μαρτυρείται και η ελληνική παρουσία. Μόνο κατά τα τέλη του 14ου αιώνα επαναλαμβάνονται οι σχέσεις των Ρώσων με τον Άθωνα, ωστόσο και στις αρχές του 15ου αιώνα φαίνεται ότι πλεονάζει το σερβικό στοιχείο. Εξ άλλου, εκπρόσωποι της μονής στο β' μισό του 15ου αιώνα υπογράφουν στην ελληνική. Ρώσοι ηγεμόνες δείχνουν ενδιαφέρον μετά την απαλλαγή της Ρωσίας από την μογγολική κατοχή το 1480.

Κατά το δεύτερο μισό του 16ου αιώνα, η Μονή εμφανίζεται μισοερειπωμένη, για μια δεκαετία έρημη, και στο τέλος καταχρεωμένη. Ανάλογες δυσμενείς καταστάσεις διέρχεται και τον 17ο αιώνα μέχρι και τα μέσα του 18ου. Ο Ρώσος μοναχός Βασίλειος Μπάρσκι βρίσκει τη Μονή το 1744 φτωχή και ερειπωμένη και ρωσική μόνο στο όνομα, αφού δεν βρήκε κανένα Ρώσο μοναχό.

Το 1760-65 το Μοναστήρι μεταφέρεται στη νέα, σημερινή, θέση, όπου αρχίζει μια προσπάθεια ανόρθωσης. Το 1803 αποκαθίσταται ο κοινοβιακός τρόπος με πρώτο ηγούμενο, τον Σάββα Πελοποννήσιο, που βοηθά σημαντικά στην αναδιοργάνωση της Μονής.

Ιερά Μονή Οσίου Γρηγορίου

Ίδρυση: 14ος αιώνας
Ιδρυτής: Όσιος Γρηγόριος ο Σιναίτης
Εορτάζει: 6 Δεκεμβρίου
Bιβλιοθήκη: 297 χειρόγραφα
Συλλογή: Οι φορητές εικόνες του Ναού 

Είναι το πρώτο παραθαλάσσιο Μοναστήρι που συναντούμε παραπλέοντας την ακτή, από το λιμάνι της Δάφνης προς το ανοιχτό πέλαγος. Υψώνεται με «περίβλεπτο» ανάπτυγμα όψεων, πάνω σε μια βραχώδη, πολυσχιδή χερσονησίδα, που το υποβαστάζει σαν κτητορικό χέρι. Στο τέλος του καλοστρωμένου καλντεριμιού, που ανηφορίζει κάτω από θαλερή φυλλωσιά, από τον αρσανά προς τη Μονή, αρχίζει το πλάτωμα ενός μονόπετρου ανδήρου, με κυπαρίσσια ολόρθια, και θέα θαλασσινή, λίγο πριν αντικρίσουμε το κιονοστήρικτο μαρμάρινο πρόπυλο.

Η ίδρυση της Μονής ανάγεται στις αρχές του 14ου αιώνα και αποδίδεται στον όσιο Γρηγόριο το Νέο, μαθητή του περιωνύμου διδασκάλου της νηπτικής θεολογίας Γρηγορίου του Σιναΐτου. Οι πρώτες μνείες που πιστοποιούν την ύπαρξη της, συναντώνται σε έγγραφα από το πρώτο μισό του 14ου αιώνα. Για μεγάλο διάστημα της κατοπινής ιστορίας της, μας λείπουν ασφαλείς πληροφορίες. Μια από τις λίγες ειδήσεις, αναφερόμενη στα 1500, μας μιλά για ένα καταστροφικό εμπρησμό, εξόντωση των μοναχών και ερήμωση της Μονής, ύστερα από άγρια πειρατική επιδρομή. Ωστόσο, σε έγγραφο της Συνάξεως του 1513, μνημονεύεται η ανοικοδόμηση νέων κτιρίων, με χορηγία του ηγεμόνα της Μολδαβίας Στεφάνου και επιστασία του ηγουμένου της μονής Σπυρίδωνος. Κατά την περίοδο αυτή (16ος αιώνας) αναφέρεται ότι κτίσθηκε η βόρεια (η διαχωριστική των δύο αυλών) πτέρυγα με τον παλαιό πυλώνα, το κωδωνοστάσιο, ο πύργος κ.λ.π. Μια σειρά εγγράφων του 17ου αιώνα, αφορούν στην οριοθέτηση της περιοχής μετοχιών της Μονής ως προς τα όμορα, της Μονής Εσφιγμένου.

Ο Βασίλι Μπάρσκι, ρώσος μοναχός και προσκυνητής του Αγίου Όρους, δίνει ενδιαφέρουσα περιγραφή της μορφής του Μοναστηριού πριν απ' τα μέσα του 18ου αιώνα. Το 1761 μεγάλη πυρκαγιά έκαψε τα περισσότερα κτίρια και κατέστρεψε το καθολικό. Για την ανόρθωση της πρωτοστάτησε ο μοναχός και σκευοφύλακας Ιωακείμ Βεσμιντάριος. Η ανοικοδόμηση του νέου καθολικού άρχισε γύρω στα Ι 770. Σοβαρές ζημίες προκλήθηκαν στη Μονή και κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821, όταν εγκαταστάθηκαν εκεί, όπως και σε άλλες μονές, ομάδες Τούρκων (κάηκαν παλιά βιβλία κ.λ.π.). Προς το τέλος του 19ου αιώνα ανεγέρθηκαν νέα κτίρια προς τα δυτικά και τα βόρεια, τα οποία, περιβάλλοντας μια νέα αυλή, συντέλεσαν στο διπλασιασμό σχεδόν της προϋπάρχουσας έκτασης της Μονής (π.χ. αρχονταρίκι: 1892, νέο πρόπυλο μορφής κιβωρίου: 1896). Τα κτίρια του αρσανά έχουν μετασκευασθεί προσφάτως σε ξενώνα - αρχονταρίκι, λόγω ανεπάρκειας των σχετικών χώρων εντός της Μονής. Μεταξύ των αξιόλογων κειμηλίων αναφέρουμε την εικόνα της Θεοτόκου, γνωστή στη Μονή ως εικόνα της Παναγίας της Παλαιολογίνας, στον τύπο της Οδηγήτριας, στην οποία αναγράφεται: «Δέησις της ευσεβέστατης Κυράς Μαρίας Ασανήνας Παλαιολογίνας, Κυράς της Μολδοβλαχίας».

Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας

Ίδρυση:963 μ.Χ.
Ιδρυτής:Όσιος Αθανάσιος
Εορτάζει:5 Iουλίου
Bιβλιοθήκη:2000 χειρόγραφα.
Συλλογή:2500 Εικόνες 

Tο Μοναστήρι της Μεγίστης Λαύρας είναι το πρώτο μεγάλο κοινόβιο που ιδρύθηκε στο Άγιον Όρος και το πρότυπο για τα άλλα Μοναστήρια, όχι μόνο στην οργάνωση της κοινής μοναστικής ζωής αλλά και του κτιριακού περιβλήματος της. Κτισμένο στην πιο φυγόκεντρη άκρη της χερσονήσου, πάνω σ' ένα έξαρμα του ανατολικού κρασπέδου του όρους Άθω, αντικρίζει το Αιγαίο και τα γύρω νησιά. Η αρχιτεκτονική του προβάλλει σαν ανεπίγνωστο συμπλήρωμα της μεγαλοπρέπειας του τόπου.

Ο κτήτορας της Μονής, Όσιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης, προικισμένη διάνοια, μπόρεσε να συνοψίσει ολόκληρη την προγενέστερη μοναστική εμπειρία και να την ενσαρκώσει στο κοινόβιο της Λαύρας προσδίδοντας επί πλέον και κάποια χαρακτηριστικά, λειτουργικά αλλά και αρχιτεκτονικά, που έκτοτε καθιερώθηκαν ως ίδια της φυσιογνωμίας της Αθωνικής Πολιτείας. Ο λεγόμενος Αθωνικός τύπος ναού, για παράδειγμα, πρωτοδημιουργείται στη Λαύρα.

Το Μοναστήρι άρχισε να κτίζεται το 963 (αν όχι το 962) με χορηγία του Νικηφόρου Φωκά και κατόπιν του Ιωάννη Τσιμισκή. Να πώς περιγράφει την οικοδόμηση του ο Α' βίος του Οσίου, γραμμένος τον 11ο αιώνα: «...ολοκληρώνει λαμπρά την εκκλησία και αρχίζει με ζήλο την οικοδόμηση των κελιών γύρω από τον ναό, σε σειρές που σχημάτιζαν τετράπλευρο ... έπειτα κατασκευάζει νερόμυλο και ανεγείρει το κτίριο της τράπεζας καθώς και όσα άλλα κτίσματα εξυπηρετούν την εστίαση, αλλά και κτίριο για την περίθαλψη των ασθενών, καθώς και ξενώνα για την ανάπαυση των προσκυνητών. Και πόσιμο νερό με υδραγωγούς έφερε από πολύ μακριά...».

Σήμερα, ύστερα από χίλια τόσα χρόνια, και παρά τις κατά καιρούς ανακαινίσεις και ανοικοδομήσεις κτισμάτων, το περιβάλλον της Μονής διασώζει μιαν ατμόσφαιρα που συναρπάζει τον επισκέπτη, μεταφέροντας τον σε άλλες εποχές. Αυτό δεν οφείλεται μόνο στο γεγονός ότι η Μονή διαρθρώνεται με πυρήνα τον ναό του Οσίου Αθανασίου και άξονα αυτόν που ορίζουν το καθολικό και η τράπεζα, αλλά και στο γεγονός ότι η πρώτη μεγάλη ακμή της Μονής κληροδότησε τη φιλότιμη μέριμνα αλλά και τα ορατά παραδείγματα για τη διαφύλαξη της ποιότητας του αρχιτεκτονημένου χώρου.

Ο πλούτος της ζωγραφικής, των κειμηλίων και των συγγραφών, που βρίσκεται θησαυρισμένος στις εκκλησίες, στο σκευοφυλάκιο και στη βιβλιοθήκη της Μονής, είναι αδύνατο να αποτιμηθεί μέσα σε λίγες γραμμές.