Ιερά Μονή Ξηροποτάμου

 

Ίδρυση: 972-985 μ.χ.
Ιδρυτής: Αθανάσιος,Νικόλαος,Αντώνιος
Εορτάζει: 25 Μαρτίου
Bιβλιοθήκη: Βυζαντινά και μεταβυζαντινά χειρόγραφα
Συλλογή: Εικόνες, αριστουργήματα της ζωγραφικής τέχνης 

 

Η Ιερά Μονή  Βατοπεδίου του Αγίου 'Ορους,   προβάλλει μ' ένα πλούσιο ανάπτυγμα κτισμάτων στη ΒΑ ακτή της χερσονήσου, πάνω στην ανατολικότερη πλαγιά, που οριοθετεί τον ομώνυμο ορμίσκο. Πράγματι, αντικρύζοντάς την απ' το μέρος της θάλασσας, τα ψαρόσπιτα, το καραβοστάσι (αρσανάς), οι αποθήκες, οι περιτοιχισμένοι παραθαλάσσιοι κήποι, οι νεραντζώνες και τα ελαιόδεντρα, οι κατεβασιές του νερού και οι νερόμυλοι, εργαστήρια και εργατόσπιτα, απλωμένα όλα μπροστά, δίνουν την εντύπωση μιας μικρής πόλης η ενός μεγάλου κάστρου, που η πλησμονή του υπερχείλισε προς την ακτή. Το όνομα της συνοδεύεται συνήθως απ' τους προσδιορισμούς, «Λαύρα», «μεγάλη» η "μεγίστη μονή».

Η απόδοση του κτητορικού τίτλου στον αυτοκράτορα Θεοδοσία τον Μεγάλο, στα τέλη του 4ου αιώνα, φθάνει ως απόηχος θρύλου. Κατά την ιστορικότερη παράδοση κτήτορες, τον 10ο αιώνα, ήσαν τρεις άρχοντες από την Αδριανούπολη, οι Αθανάσιος, Νικόλαος και Αντώνιος. Φαίνεται άτι ο αρχαιότερος μνημονευόμενος σε δύο έγγραφα (985 και 1016) ηγούμενος της Νικόλαος ήταν ο ένας από τους τρεις.

Πολύ γρήγορα μετά την ίδρυση της έφτασε σε θέση περιωπής, αλλά μόνο απ' το 1366 και κατόπιν, παίρνει μόνιμα και αδιαφιλονίκητα τη δεύτερη θέση στην ιεραρχία. Οι Κομνηνοί ενδιαφέρθηκαν ιδιαίτερα και την βοήθησαν.

Στα τέλη του 12ου αιώνα προσήλθαν και κοινοβίασαν με τα μοναχικά ονόματα Σάββας και Συμεων, δύο Επισημότατοι του Σερβικού βασιλικού οίκου: Ο Ράστκο και Ο Στέφανος Νεμάνια, γιος και πατέρας, ιδρυτές κατόπιν της Μονής Χελανδαρίου και κορυφαίοι άγιοι της Σερβικής εκκλησίας. Από πηγές του 13ου αιώνα (β' μισό) προκύπτει ότι η Μονή υπέστη μεγάλες καταστροφές από δυτικούς επιδρομείς, κατά την διάρκεια της Φραγκοκρατίας, και με τις χορηγίες των Βυζαντινών βασιλέων μπόρεσε να αποκατασταθεί.

Επίσης αξιοσημείωτη είναι και η φροντίδα Ζερβών ηγεμόνων, όπως του Στεφάνου Ντουσάν στα μέσα του 14ου αιώνα, που συνεχίζεται και στον 15ο, καθώς δεν είχε ξεχασθεί η μοναχική άσκηση εκεί των κτητόρων της Μονής Χελανδαρίου θεωρείται ότι είναι η πρώτη Μονή που εισήγαγε την ιδιορρυθμία (τέλη του 14ου αι.), την οποία μετά από μεταλλαγές επανέφερε στα μέσα του 17ου αιώνα για να τη διατηρήσει ως τις μέρες μας, το 1989, οπότε αποκαταστάθηκε ο κοινοβιακός τρόπος.

Στη σημερινή αρχιτεκτονική μορφή της Μονής ο περίβολος της, ενισχυμένος με ισχυρούς πύργους, περικλείει μια ευρυχωρότατη αυλή, οπού βρίσκονται, εκτός από το καθολικό και την απέναντι του τράπεζα, το παλαιότερο χρονολογημένο καμπαναριό του Αγίου Όρους (1426), δύο τοιχογραφημενα εσωκκλήσια, κρήνες κ.λ.π κτίσματα.

Από το πλήθος των εικόνων της Μονής είναι γνωστές οι εικόνες της Θεοτόκου με τα προσωνύμια: «Ελαιοβρύτις», «Κτητόρισσα», «Βηματάρισσα», καθώς και οι τοιχογραφημένες: «Παραμυθία», «Αντίφωνήτρια» και «Εσφαγμένη». Πολλά και πολύτιμα είναι και τα κειμήλια της μονής.