Ιερά Μονή Οσίου Γρηγορίου

Ίδρυση: 14ος αιώνας
Ιδρυτής: Όσιος Γρηγόριος ο Σιναίτης
Εορτάζει: 6 Δεκεμβρίου
Bιβλιοθήκη: 297 χειρόγραφα
Συλλογή: Οι φορητές εικόνες του Ναού 

 

Είναι το πρώτο παραθαλάσσιο Μοναστήρι που συναντούμε παραπλέοντας την ακτή, από το λιμάνι της Δάφνης προς το ανοιχτό πέλαγος. Υψώνεται με «περίβλεπτο» ανάπτυγμα όψεων, πάνω σε μια βραχώδη, πολυσχιδή χερσονησίδα, που το υποβαστάζει σαν κτητορικό χέρι. Στο τέλος του καλοστρωμένου καλντεριμιού, που ανηφορίζει κάτω από θαλερή φυλλωσιά, από τον αρσανά προς τη Μονή, αρχίζει το πλάτωμα ενός μονόπετρου ανδήρου, με κυπαρίσσια ολόρθια, και θέα θαλασσινή, λίγο πριν αντικρίσουμε το κιονοστήρικτο μαρμάρινο πρόπυλο.

Η ίδρυση της Μονής ανάγεται στις αρχές του 14ου αιώνα και αποδίδεται στον όσιο Γρηγόριο το Νέο, μαθητή του περιωνύμου διδασκάλου της νηπτικής θεολογίας Γρηγορίου του Σιναΐτου. Οι πρώτες μνείες που πιστοποιούν την ύπαρξη της, συναντώνται σε έγγραφα από το πρώτο μισό του 14ου αιώνα. Για μεγάλο διάστημα της κατοπινής ιστορίας της, μας λείπουν ασφαλείς πληροφορίες. Μια από τις λίγες ειδήσεις, αναφερόμενη στα 1500, μας μιλά για ένα καταστροφικό εμπρησμό, εξόντωση των μοναχών και ερήμωση της Μονής, ύστερα από άγρια πειρατική επιδρομή. Ωστόσο, σε έγγραφο της Συνάξεως του 1513, μνημονεύεται η ανοικοδόμηση νέων κτιρίων, με χορηγία του ηγεμόνα της Μολδαβίας Στεφάνου και επιστασία του ηγουμένου της μονής Σπυρίδωνος. Κατά την περίοδο αυτή (16ος αιώνας) αναφέρεται ότι κτίσθηκε η βόρεια (η διαχωριστική των δύο αυλών) πτέρυγα με τον παλαιό πυλώνα, το κωδωνοστάσιο, ο πύργος κ.λ.π. Μια σειρά εγγράφων του 17ου αιώνα, αφορούν στην οριοθέτηση της περιοχής μετοχιών της Μονής ως προς τα όμορα, της Μονής Εσφιγμένου.

Ο Βασίλι Μπάρσκι, ρώσος μοναχός και προσκυνητής του Αγίου Όρους, δίνει ενδιαφέρουσα περιγραφή της μορφής του Μοναστηριού πριν απ' τα μέσα του 18ου αιώνα. Το 1761 μεγάλη πυρκαγιά έκαψε τα περισσότερα κτίρια και κατέστρεψε το καθολικό. Για την ανόρθωση της πρωτοστάτησε ο μοναχός και σκευοφύλακας Ιωακείμ Βεσμιντάριος. Η ανοικοδόμηση του νέου καθολικού άρχισε γύρω στα Ι 770. Σοβαρές ζημίες προκλήθηκαν στη Μονή και κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821, όταν εγκαταστάθηκαν εκεί, όπως και σε άλλες μονές, ομάδες Τούρκων (κάηκαν παλιά βιβλία κ.λ.π.). Προς το τέλος του 19ου αιώνα ανεγέρθηκαν νέα κτίρια προς τα δυτικά και τα βόρεια, τα οποία, περιβάλλοντας μια νέα αυλή, συντέλεσαν στο διπλασιασμό σχεδόν της προϋπάρχουσας έκτασης της Μονής (π.χ. αρχονταρίκι: 1892, νέο πρόπυλο μορφής κιβωρίου: 1896). Τα κτίρια του αρσανά έχουν μετασκευασθεί προσφάτως σε ξενώνα - αρχονταρίκι, λόγω ανεπάρκειας των σχετικών χώρων εντός της Μονής. Μεταξύ των αξιόλογων κειμηλίων αναφέρουμε την εικόνα της Θεοτόκου, γνωστή στη Μονή ως εικόνα της Παναγίας της Παλαιολογίνας, στον τύπο της Οδηγήτριας, στην οποία αναγράφεται: «Δέησις της ευσεβέστατης Κυράς Μαρίας Ασανήνας Παλαιολογίνας, Κυράς της Μολδοβλαχίας».