Ιερά Μονή Αγίου Διονυσίου

Ίδρυση: Μέσα 14ου αιώνα
Ιδρυτής: Μοναχός Διονύσιος
Εορτάζει: 24 Ιουνίου
Bιβλιοθήκη: 804 χειρόγραφα
Συλλογή: Πέντε εικόνες της Μεγάλης Δέησης (1542μ.Χ.)

 

H Ιερά Μονή Διονυσίου Αγίου Όρους, ορθώνεται πάνω σε ψηλό παραθαλάσσιο βράχο όπου απολήγει ένας πρόποδας του απότομου Αντιάθω, στη ΝΔ ακτή της χερσονήσου. Η κατεβασιά του αέρα στο φαράγγι (Αεροπόταμος) είναι ορμητική και ξεσπά πάνω στο Μοναστήρι. Ο ισχυρός υψίκορμος καστρότοιχος, που πυργώνεται πάνω στην πέτρα, υποβαστάζει επάλληλους ξυλόπηκτους ορόφους που προεξέχουν με μεταιωριζόμενους εξώστες και σαχνισιά, ήταν η μόνη δυνατότητα διεύρυνσης, καθώς ο αμυντικός χαρακτήρας που διέπει ολόκληρη την οργάνωση της δομής, επέβαλε να "εξοικονομηθούν" τα πάντα μέσα στο στενό διαθέσιμο χώρο. Οι κατά καιρούς ονομασίες της Μονής είναι τα ονόματα: α) του ιδρυτού της Οσίου Διονυσίου, β) του κτήτορος βασιλέως της Τραπεζούντας "Μεγάλου Κομνηνού" και γ) του προστάτη της Αγίου, του Τιμίου Προδρόμου.

Επίσης είχε το όνομα "Πέτρα" ή "Νέα Πέτρα", λόγω της θέσης της. Τα τέσσερα ονόματα συνοψίζουν την ιστορία της ίδρυσης της στο β' μισό του 14ου αιώνα: ο Όσιος Διονύσιος, που ασκητεύει στις υπώρειες του Μικρού Άθω, όταν οι "μαθητές" του έχουν πληθυνθεί και καθίσταται αναγκαία η δημιουργία μονής-κάστρου (λόγω των πειρατικών επιδρομών), απευθύνθηκε στον Αλέξιο Γ Κομνηνό (1350-1390) για να αναλάβει τις κτιτορικές δαπάνες. Παραστάθηκε αυτοπροσώπως στον βασιλέα, όπως αναφέρει το χρυσόβουλο του 1375: «...με φτωχική περιβολή και ειρηνικός, με χαμηλωμένο κεφάλι, όπως συνηθίζουν οι ασκητές, λιγόλογος σαν τους έγκλειστους ... με συντριμμένη από ταπείνωση την καρδιά...». Ο βασιλιάς πείθεται «...και αναλαμβάνει ολόκληρη την ανοικοδόμηση της Μονής ... και υπόσχεται να ανεγείρει και ναό ... και να την περιτειχίσει κατά το εφικτό, και να χτίσει κελλιά επαρκή για τον αριθμό των μοναχών και να εξασφαλίσει την υδροδότηση της...».

Η κτιτορική προσφορά του Αλεξίου Γ Κομνηνού παριστάνεται συμβολικά σε ωραία φορητή εικόνα του 14ου αιώνα. Κατά την περίοδο μετά την άλωση, σύμφωνα με τις γραπτές μαρτυρίες του αρχείου και τις επιγραφές, έγιναν πολλά έργα με την οικονομική ενίσχυση των ορθόδοξων παραδουνάβιων χωρών. Μετά την μεγάλη πυρκαγιά του 1535, ο ηγεμόνας της Μολδαβίας Πέτρος Ράρες ανέλαβε να χτίσει την ανατολική πτέρυγα, αλλά σύμφωνα με την σχετική επιγραφή, και το καθολικό. Η κόρη του Ρωξάνδρα και ο γαμπρός του Αλέξανδρος ήσαν οι χρηματοδότες για την οικοδόμηση της υψηλής πτέρυγας που αντικρίζει τη θάλασσα. Η Μονή υπέστη σοβαρές ζημίες κατά τους μεγάλους σεισμούς του 1585 (18 Ιουνίου) και του 1765 (3 Νοεμβρίου). Το 1756 ανακαινίσθηκαν «τα πέριξ δοξάτα του μοναστηρίου». Οι ανακαινίσεις συνεχίσθηκαν ως τις μέρες μας. Σήμερα καταβάλλεται προσπάθεια να "αποκατασταθεί" η εικόνα της Μονής στη ΒΔ όψη της, που αλλοιώθηκε μετά την ατυχή ανακαίνιση της δεκαετίας του '60.