Σκήτες

Στο Άγιον Όρος οι μοναχοί δεν ζουν όλοι στις Ιερές Μονές ή στην πρωτεύουσα των Καρυών. Από την εποχή του Αθα­νασίου του Αθωνίτη, που συνάθροισε μερι­κές από τις μικρές μοναστικές κοινότητες που υπήρχαν, τις "Λαύρες", στη Μονή της Με­γίστης Λαύρας, την πρώτη Μονή στον Άθω, πολλοί μοναχοί ζούσαν σε μικρές οργανω­μένες μοναστικές κοινότητες, με κοινά χα­ρακτηριστικά τους τη εργασία και την κοινή λατρεία. Οι ερημίτες, αντίθετα, πάντα ζού­σαν και προσεύχονταν, στις ταπεινές τους Καλύβες ή σε σπηλιές.

Στο Άγιο Όρος υπάρχουν περίπου 20 Σκή­τες, μεγαλύτεροι δηλαδή οικισμοί κτισμένοι γύρω από ένα ναό, το "Κυριάκο".

Ουσιαστικά οι Σκήτες διαφέρουν από τα Κε­λιά ως προς την οργάνωση. Η Σκήτη διευθύ­νεται και διοικείται από τον Δικαίο μαζί με το συμβούλιο των Συμπρακτόρων οι οποίοι εκλέ­γονται από την σύναξη όλων των αδελφών της Σκήτης. Το διακόνημα του Δικαίου αναλαμ­βάνουν εκ περιτροπής οι γέροντες των Κα­λυβών της Σκήτης.

Σε αντίθεση με τις Σκήτες, τα Κελιά διοικού­νται από τον μοναχό που αναγνωρίζεται ως Γέροντας του συγκεκριμένου κελιού από την κυρίαρχη Μονή.

Ανάμεσα στα πιο ονομαστά Κελιά είναι το "Αξιον Εστί" στα βόρεια των Καρυών σε από­σταση μισής ώρας. Στον Άθω υπάρχουν πολ­λά μικρότερα Κελιά διασκορπισμένα. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον, παρουσιάζει λόγω της ιστορίας του, το Ρωσικό Κελί "Αμπιτέλ" που ανήκει στη Μονή Χελανδαρίου χρονολογείται από την εποχή του Αγίου Σάββα και είναι αφιερωμένο στον Άγιο Ιγνάτιο. Με υποστήριξη των Ρώσων, οικοδομήθηκαν πολλά και μεγαλοπρεπή κτίρια με μεγάλες πτέρυγες ξενώνων, τεράστια κουζίνα, μεγαλοπρεπή χώρο υποδοχής και πολλά εργαστήρια. Εδώ δημιουργήθηκε το κέντρο της "αδελφότητας" των Ρώσων Αθωνιτών μοναχών. Όλη όμως αυτή η μεγαλοπρέπεια χάθηκε σε μια πυρκαγιά το 1905 και το Κελί ποτέ δεν ανάκτησε το προηγούμενο μεγαλείο του.

Οι Σκήτες και τα Κελιά ανήκουν στις κυρίαρχες Μονές, αν και μέχρι ενός σημείου είναι αυτοδιοίκητα.

Συχνά προσφέρουν τα προϊόντα της εργασίας τους, όπως φρούτα και λαχανικά και σε αντάλ­λαγμα προμηθεύονται όσα προϊόντα δεν μπο­ρούν να παράγουν. Οι μοναχοί αυτών των "εξαρτημάτων" επισκέπτονται συχνά τις κυ­ρίαρχες Μονές, κυρίως όμως κατά τις μεγάλες πανηγύρεις των πολιούχων αγίων τους.

Από τις Σκήτες του Αγίου Όρους, μερικές εί­ναι μεγάλης ηλικίας, όπως αυτή της Αγίας Άννας που χρονολογείται από το 1007. Άλλες πάλι είχαν τεράστιες διαστάσεις αλλά σήμε­ρα είναι ερειπωμένες, όπως π.χ. το "Σεράϊ", η Σκήτη που οικοδομήθηκε με χρήματα του Ρώσου τσάρου Αλεξάνδρου Β'.

Ιερά Μονή Ζωγράφου

Ίδρυση: 10ος αιώνας
Ιδρυτής: Μωυσής, Ααρών,Ιωάννης
Εορτάζει: 23 Απριλίου
Bιβλιοθήκη: 388 Σλαβικά χειρόγραφα και 126 Ελληνικά.
Συλλογή: Οι δύο εικόνες του Αγίου Γεωργίου. 

Η Ιερά Μονή Ζωγράφου του Αγίου Όρους,  είναι το δυτικότερο Μοναστήρι της ΝΔ πλευράς της χερσονήσου, σε απόσταση μιας ώρας από τη θάλασσα. Απ' τον πυργωτό αρσσνά με την χαρακτηριστικά αγιορείτικη αρχιτεκτονική του, ξεκινά ο δρόμος που, οδεύοντας παρά την κοίτη καταπράσινης ρεμματιάς, καταλήγει σ' ένα κράσπεδο της Μεγάλου Ζυγού, εκεί ορθώνεται επιβλητικό το Μοναστήρι.

Η παράδοση κατά την οποία τρείς αδελφοί, οι Μωυσής, Ααρών και Ιωάννης, γιοι του βασιλιά της Αχρίδας Ιουστινιανού (!), βρίσκονται στην αρχή της μοναστικής γενεαλογίας της Ζωγράφου, τον ΙΟο αιώνα, κατατίθεται σε «χρυσόβουλλο» «υπογεγραμμένο» ταυτόχρονα από τέσσερις βασιλείς που έζησαν από τον 9ο μέχρι και τον 14ο αιώνα... (Λέων ΣΤ ο Σοφός 9Ι2, Ιωάννης Ούγκλεσης: 1371). Στερεότερο έρεισμα για την ιστορία των απαρχών της Μονής, μπορεί να θεωρηθεί μια αναγραφή στον "κατάλογο" των προε-οτώτων του Όρους που υπογράφουν (το 972) το Τυπικό του Τζιμισκή: «Γεώργιος ο ζωγράφος». Είναι πιθανόν ότι το πρόσωπο αυτό κληροδοτεί στη Μονή, τόσο την επωνυμία της, με την ιδιότητα του αγιογράφου που φαίνεται να είχε, όσο και την αφιέρωση της στον Άγιο, του οποίου το όνομα έφερε. Το 980 έχει ήδη συγκεκριμένη μοναστική υπόσταση, με εδαφική «επικράτεια», όπως επιτρέπει να συμπεράνουμε έγγραφο οριοθέτησης μοναστηριακής περιοχής στον 'Αθω. Κατά τον 11 ο αιώνα, υπογράφει σε έγγραφα ο ηγούμενος του Ζωγράφου" Ιωάννης (1049 και 1051). Τόσο ο «Γεώργιος ο ζωγράφος» όσο και ο ηγούμενος Ιωάννης, υπογράφουν στα ελληνικά. Ο πρώτος γνωστός ηγούμενος που υπογράφει στα σλαβικά είναι ο Συμεών, το έτος 1169. Δηλαδή, κάποια στιγμή, μεταξύ των ετών 1051 και 1169 η Μονή επανδρώθηκε από μοναχούς ομόδοξους βουλγαρικής καταγωγής, ή παραχωρήθηκε σε αδελφότητα τους. Πάντως, οι μεταγενέστεροι του Συμεών ηγούμενοι της, υπογράφουν στα σλαβικά, πράγμα που φανερώνει ότι καταβιώνουν στη Μονή Βούλγαροι μοναχοί.

Απ' τους Βουλγάρους βασιλείς πρωτοαναφέρεται ότι ευεργετεί τη Μονή ο Ιωάννης Καλιμάν, το 1192. Σημαντικότερος όμως προστάτης και ευεργέτης της, αναδείχθηκε ο Ιωάννης Β' Ασάν (1218-1241), που μνημονεύεται ως κτήτορας της Μονής, μέχρι σήμερα. Στους επώνυμους Βυζαντινούς που την προστατεύουν, περιλαμβάνεται η Μαρία Τζουσμένη (1142), θυγατέρα του αυτοκράτορα Ιωάννη Κομνηνού. Απ' το σχετικό έγγραφο μαθαίνουμε ότι προηγουμένως την ευεργέτησαν ο Αλέξιος Α' Κομνηνός (1081 -1118) και ο αδελφός του Μανουήλ. Έγγραφα επίσημα υπέρ της Μονής (1266, 1267, 1276) εξέδωκε και ο Μιχαήλ Η' Παλαιολόγος (1259-1282), του οποίου, ωστόσο, το όνομα και η πολιτική συνδέονται με την επιδρομή Φιλενωτικών σε διάφορες μονές, μεταξύ των οποίων και η Μονή Ζωγράφου. Σε όλο το Όρος τιμώνται ως μάρτυρες τα είκοσι έξι θύματα εμπρησμού της Μονής, που αντιστάθηκαν κατά την επιδρομή αυτή. Τη Μονή προστάτευσαν επίσης οι Παλαιολόγοι: Ανδρόνικος Β (1282-1328), Ανδρόνικος Γ (1328-1341) και Ιωάννης Ε (1341-1376).

Απ' τους Σέρβους βασιλείς ευεργετούν τη Μονή κυρίως ο Στέφανος Ντουσάν (1331 -1355) και ο Ιωάννης Ούγκλεσης (1350-1371). Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας ο σπουδαιότερος ίσως προστάτης της Μονής υπήρξε ο Στέφανος ο Μέγας (1457-1504) Βοεβόδας της Μολδαβίας, που έχτισε και τον πύργο του αρσανά.
Η πνευματική ομοδοξία και η συνειδητή απόρριψη ως απάνθρωπου κάθε φυλετισμού, ήταν και είναι τα κυρίαρχα στοιχεία της οργανικής ενσωμάτωσης της «Μονής των Βουλγάρων» στην μοναστική κοινότητα του Αγίου Όρους. Την επικρατούσα αμοιβαιότητα και αδελφικότητα των σχέσεων μεταξύ των ορθοδόξων εθνοτήτων στον 'Αθω, φανερώνει και η συγκοινοβίαση στη Μονή ως τα μέσα του 19ου αιώνα και Ελλήνων και Σέρβων μοναχών. Πράγματι μέχρι το 1845 οι χοροί έψαλλαν τις ακολουθίες εναλλάξ στην ελληνική και την εκκλησιαστική σλαβική. Οι ελληνικές επιγραφές στην τοιχογράφηση του καθολικού μαρτυρούν επίσης το γεγονός αυτό.

Από αρχιτεκτονική άποψη, με πιο παραδοσιακή δομή είναι κτισμένες η ανατολική και νότια πτέρυγες της Μονής, και με σαφώς πιο νεωτερική, η δυτική και η βόρεια, που ανοικοδομήθηκαν επιβλητικές κατά το β' μισό του περασμένου αιώνα Στην αυλή, εκτός από το καθολικό, βρίσκεται το γραφικό παρεκκλήσι με χορούς της Παναγίας του Ακαθίστου, χτισμένο το 1764, η μαρμάρινη φιάλη και το κενοτάφιο προς τιμή των ανθενωτικών μαρτύρων της Μονής.

Ιερά Μονή Ξηροποτάμου

Ίδρυση: 972-985 μ.χ.
Ιδρυτής: Αθανάσιος,Νικόλαος,Αντώνιος
Εορτάζει: 25 Μαρτίου
Bιβλιοθήκη: Βυζαντινά και μεταβυζαντινά χειρόγραφα
Συλλογή: Εικόνες, αριστουργήματα της ζωγραφικής τέχνης 

Η Ιερά Μονή  Βατοπεδίου του Αγίου 'Ορους,   προβάλλει μ' ένα πλούσιο ανάπτυγμα κτισμάτων στη ΒΑ ακτή της χερσονήσου, πάνω στην ανατολικότερη πλαγιά, που οριοθετεί τον ομώνυμο ορμίσκο. Πράγματι, αντικρύζοντάς την απ' το μέρος της θάλασσας, τα ψαρόσπιτα, το καραβοστάσι (αρσανάς), οι αποθήκες, οι περιτοιχισμένοι παραθαλάσσιοι κήποι, οι νεραντζώνες και τα ελαιόδεντρα, οι κατεβασιές του νερού και οι νερόμυλοι, εργαστήρια και εργατόσπιτα, απλωμένα όλα μπροστά, δίνουν την εντύπωση μιας μικρής πόλης η ενός μεγάλου κάστρου, που η πλησμονή του υπερχείλισε προς την ακτή. Το όνομα της συνοδεύεται συνήθως απ' τους προσδιορισμούς, «Λαύρα», «μεγάλη» η "μεγίστη μονή».

Η απόδοση του κτητορικού τίτλου στον αυτοκράτορα Θεοδοσία τον Μεγάλο, στα τέλη του 4ου αιώνα, φθάνει ως απόηχος θρύλου. Κατά την ιστορικότερη παράδοση κτήτορες, τον 10ο αιώνα, ήσαν τρεις άρχοντες από την Αδριανούπολη, οι Αθανάσιος, Νικόλαος και Αντώνιος. Φαίνεται άτι ο αρχαιότερος μνημονευόμενος σε δύο έγγραφα (985 και 1016) ηγούμενος της Νικόλαος ήταν ο ένας από τους τρεις.

Πολύ γρήγορα μετά την ίδρυση της έφτασε σε θέση περιωπής, αλλά μόνο απ' το 1366 και κατόπιν, παίρνει μόνιμα και αδιαφιλονίκητα τη δεύτερη θέση στην ιεραρχία. Οι Κομνηνοί ενδιαφέρθηκαν ιδιαίτερα και την βοήθησαν.

Στα τέλη του 12ου αιώνα προσήλθαν και κοινοβίασαν με τα μοναχικά ονόματα Σάββας και Συμεων, δύο Επισημότατοι του Σερβικού βασιλικού οίκου: Ο Ράστκο και Ο Στέφανος Νεμάνια, γιος και πατέρας, ιδρυτές κατόπιν της Μονής Χελανδαρίου και κορυφαίοι άγιοι της Σερβικής εκκλησίας. Από πηγές του 13ου αιώνα (β' μισό) προκύπτει ότι η Μονή υπέστη μεγάλες καταστροφές από δυτικούς επιδρομείς, κατά την διάρκεια της Φραγκοκρατίας, και με τις χορηγίες των Βυζαντινών βασιλέων μπόρεσε να αποκατασταθεί.

Επίσης αξιοσημείωτη είναι και η φροντίδα Ζερβών ηγεμόνων, όπως του Στεφάνου Ντουσάν στα μέσα του 14ου αιώνα, που συνεχίζεται και στον 15ο, καθώς δεν είχε ξεχασθεί η μοναχική άσκηση εκεί των κτητόρων της Μονής Χελανδαρίου θεωρείται ότι είναι η πρώτη Μονή που εισήγαγε την ιδιορρυθμία (τέλη του 14ου αι.), την οποία μετά από μεταλλαγές επανέφερε στα μέσα του 17ου αιώνα για να τη διατηρήσει ως τις μέρες μας, το 1989, οπότε αποκαταστάθηκε ο κοινοβιακός τρόπος.

Στη σημερινή αρχιτεκτονική μορφή της Μονής ο περίβολος της, ενισχυμένος με ισχυρούς πύργους, περικλείει μια ευρυχωρότατη αυλή, οπού βρίσκονται, εκτός από το καθολικό και την απέναντι του τράπεζα, το παλαιότερο χρονολογημένο καμπαναριό του Αγίου Όρους (1426), δύο τοιχογραφημενα εσωκκλήσια, κρήνες κ.λ.π κτίσματα.

Από το πλήθος των εικόνων της Μονής είναι γνωστές οι εικόνες της Θεοτόκου με τα προσωνύμια: «Ελαιοβρύτις», «Κτητόρισσα», «Βηματάρισσα», καθώς και οι τοιχογραφημένες: «Παραμυθία», «Αντίφωνήτρια» και «Εσφαγμένη». Πολλά και πολύτιμα είναι και τα κειμήλια της μονής.