Ιερά Μονή Ζωγράφου
Ίδρυση: 10ος αιώνας
Ιδρυτής: Μωυσής, Ααρών,Ιωάννης
Εορτάζει: 23 Απριλίου
Bιβλιοθήκη: 388 Σλαβικά χειρόγραφα και 126 Ελληνικά.
Συλλογή: Οι δύο εικόνες του Αγίου Γεωργίου.
Η Ιερά Μονή Ζωγράφου του Αγίου Όρους, είναι το δυτικότερο Μοναστήρι της ΝΔ πλευράς της χερσονήσου, σε απόσταση μιας ώρας από τη θάλασσα. Απ' τον πυργωτό αρσσνά με την χαρακτηριστικά αγιορείτικη αρχιτεκτονική του, ξεκινά ο δρόμος που, οδεύοντας παρά την κοίτη καταπράσινης ρεμματιάς, καταλήγει σ' ένα κράσπεδο της Μεγάλου Ζυγού, εκεί ορθώνεται επιβλητικό το Μοναστήρι.
Η παράδοση κατά την οποία τρείς αδελφοί, οι Μωυσής, Ααρών και Ιωάννης, γιοι του βασιλιά της Αχρίδας Ιουστινιανού (!), βρίσκονται στην αρχή της μοναστικής γενεαλογίας της Ζωγράφου, τον ΙΟο αιώνα, κατατίθεται σε «χρυσόβουλλο» «υπογεγραμμένο» ταυτόχρονα από τέσσερις βασιλείς που έζησαν από τον 9ο μέχρι και τον 14ο αιώνα... (Λέων ΣΤ ο Σοφός 9Ι2, Ιωάννης Ούγκλεσης: 1371). Στερεότερο έρεισμα για την ιστορία των απαρχών της Μονής, μπορεί να θεωρηθεί μια αναγραφή στον "κατάλογο" των προε-οτώτων του Όρους που υπογράφουν (το 972) το Τυπικό του Τζιμισκή: «Γεώργιος ο ζωγράφος». Είναι πιθανόν ότι το πρόσωπο αυτό κληροδοτεί στη Μονή, τόσο την επωνυμία της, με την ιδιότητα του αγιογράφου που φαίνεται να είχε, όσο και την αφιέρωση της στον Άγιο, του οποίου το όνομα έφερε. Το 980 έχει ήδη συγκεκριμένη μοναστική υπόσταση, με εδαφική «επικράτεια», όπως επιτρέπει να συμπεράνουμε έγγραφο οριοθέτησης μοναστηριακής περιοχής στον 'Αθω. Κατά τον 11 ο αιώνα, υπογράφει σε έγγραφα ο ηγούμενος του Ζωγράφου" Ιωάννης (1049 και 1051). Τόσο ο «Γεώργιος ο ζωγράφος» όσο και ο ηγούμενος Ιωάννης, υπογράφουν στα ελληνικά. Ο πρώτος γνωστός ηγούμενος που υπογράφει στα σλαβικά είναι ο Συμεών, το έτος 1169. Δηλαδή, κάποια στιγμή, μεταξύ των ετών 1051 και 1169 η Μονή επανδρώθηκε από μοναχούς ομόδοξους βουλγαρικής καταγωγής, ή παραχωρήθηκε σε αδελφότητα τους. Πάντως, οι μεταγενέστεροι του Συμεών ηγούμενοι της, υπογράφουν στα σλαβικά, πράγμα που φανερώνει ότι καταβιώνουν στη Μονή Βούλγαροι μοναχοί.
Απ' τους Βουλγάρους βασιλείς πρωτοαναφέρεται ότι ευεργετεί τη Μονή ο Ιωάννης Καλιμάν, το 1192. Σημαντικότερος όμως προστάτης και ευεργέτης της, αναδείχθηκε ο Ιωάννης Β' Ασάν (1218-1241), που μνημονεύεται ως κτήτορας της Μονής, μέχρι σήμερα. Στους επώνυμους Βυζαντινούς που την προστατεύουν, περιλαμβάνεται η Μαρία Τζουσμένη (1142), θυγατέρα του αυτοκράτορα Ιωάννη Κομνηνού. Απ' το σχετικό έγγραφο μαθαίνουμε ότι προηγουμένως την ευεργέτησαν ο Αλέξιος Α' Κομνηνός (1081 -1118) και ο αδελφός του Μανουήλ. Έγγραφα επίσημα υπέρ της Μονής (1266, 1267, 1276) εξέδωκε και ο Μιχαήλ Η' Παλαιολόγος (1259-1282), του οποίου, ωστόσο, το όνομα και η πολιτική συνδέονται με την επιδρομή Φιλενωτικών σε διάφορες μονές, μεταξύ των οποίων και η Μονή Ζωγράφου. Σε όλο το Όρος τιμώνται ως μάρτυρες τα είκοσι έξι θύματα εμπρησμού της Μονής, που αντιστάθηκαν κατά την επιδρομή αυτή. Τη Μονή προστάτευσαν επίσης οι Παλαιολόγοι: Ανδρόνικος Β (1282-1328), Ανδρόνικος Γ (1328-1341) και Ιωάννης Ε (1341-1376).
Απ' τους Σέρβους βασιλείς ευεργετούν τη Μονή κυρίως ο Στέφανος Ντουσάν (1331 -1355) και ο Ιωάννης Ούγκλεσης (1350-1371). Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας ο σπουδαιότερος ίσως προστάτης της Μονής υπήρξε ο Στέφανος ο Μέγας (1457-1504) Βοεβόδας της Μολδαβίας, που έχτισε και τον πύργο του αρσανά.
Η πνευματική ομοδοξία και η συνειδητή απόρριψη ως απάνθρωπου κάθε φυλετισμού, ήταν και είναι τα κυρίαρχα στοιχεία της οργανικής ενσωμάτωσης της «Μονής των Βουλγάρων» στην μοναστική κοινότητα του Αγίου Όρους. Την επικρατούσα αμοιβαιότητα και αδελφικότητα των σχέσεων μεταξύ των ορθοδόξων εθνοτήτων στον 'Αθω, φανερώνει και η συγκοινοβίαση στη Μονή ως τα μέσα του 19ου αιώνα και Ελλήνων και Σέρβων μοναχών. Πράγματι μέχρι το 1845 οι χοροί έψαλλαν τις ακολουθίες εναλλάξ στην ελληνική και την εκκλησιαστική σλαβική. Οι ελληνικές επιγραφές στην τοιχογράφηση του καθολικού μαρτυρούν επίσης το γεγονός αυτό.
Από αρχιτεκτονική άποψη, με πιο παραδοσιακή δομή είναι κτισμένες η ανατολική και νότια πτέρυγες της Μονής, και με σαφώς πιο νεωτερική, η δυτική και η βόρεια, που ανοικοδομήθηκαν επιβλητικές κατά το β' μισό του περασμένου αιώνα Στην αυλή, εκτός από το καθολικό, βρίσκεται το γραφικό παρεκκλήσι με χορούς της Παναγίας του Ακαθίστου, χτισμένο το 1764, η μαρμάρινη φιάλη και το κενοτάφιο προς τιμή των ανθενωτικών μαρτύρων της Μονής.